बाळासाहेब आढाळे
पोलीस नायक,मुख्य संपादक
अक्षय्य तृतीयाची संपूर्ण माहिती सनातन धर्मात वैशाख महिन्याला नेहमीच अनन्यसाधारण महत्त्व आहे.या महिन्यातील शुक्ल पक्षातील तृतीया तिथीला विशेषत: अक्षय्य तृतीयेचा सण साजरा केला जातो.अक्षय्य तृतीयेचा सण चांगलाच गाजतो.या शुभ दिवशी स्नान करणे आणि दान करणे हे खूप महत्वाचे आहे.या दिवशी मुहूर्त नसतानाही भाग्योदय होऊ शकतो असे सांगितले जाते.तथापि धार्मिक शिकवण असे मानते की या दिवशी केलेल्या चांगल्या कर्मांचे शाश्वत परिणाम आहेत यासोबतच सोन्याच्या खरेदीसाठीही या दिवसाचे विशेष कौतुक केले जाते.
अक्षय्य तृतीयेचा अर्थ :-
अक्षय म्हणजे “जे कधीही संपत नाही,”म्हणूनच असे म्हटले जाते की अक्षय्य तृतीया ही अशी तारीख आहे ज्या दिवशी भाग्य आणि शुभ परिणाम कधीही कमी होत नाहीत.या दिवशी पूर्ण केलेल्या कामामुळे मानवी जीवनाला कधीही न संपणारी अनुकूलता लाभते.या कारणास्तव असे सांगितले जाते की या दिवशी जर एखाद्या व्यक्तीने चांगले कर्म केले आणि विजय मिळवूनही दान केले तर त्याला भरपूर शुभ फळ मिळते आणि त्याचे परिणाम चिरकाल टिकतात.
अक्षय्य तृतीया का साजरी केली जाते?
हिंदू धर्मात अक्षय्य तृतीया ही विशेषत: शुभ सुट्टी आहे प्रत्येक हिंदू तो मोठ्या उत्साहाने साजरा करतो.अक्षय्य तृतीयेचा दिवस जैन आणि हिंदू धर्मासाठीही महत्त्वाचा आहे.
हिंदू श्रद्धा :-
अखाती तीज विविध हिंदू सिद्धांतांवर आधारित आहे काहीजण याला भगवान विष्णूच्या जन्माशी जोडतात तर काहीजण भगवान कृष्णाच्या मनोरंजनाशी जोडतात सर्व विश्वास आकर्षक आणि विश्वासाशी जोडलेले आहेत.
मातीचे रक्षक भगवान विष्णू हे या दिवसाचे केंद्रस्थान आहे.हिंदू धर्म मानतो की श्री परशुराम हे विष्णूचे पार्थिव स्वरूप होते.हा दिवस परशुरामाचा जन्मदिवस म्हणूनही ओळखला जातो कारण हा दिवस परशुरामाच्या व्यक्तीमध्ये विष्णूचे सहावे अवतार दर्शवितो.धार्मिक परंपरेनुसार त्रेता आणि द्वापारयुगापर्यंत विष्णुजी पृथ्वीवर चिरंजीवी (अमर) राहिले.सप्तर्षी रेणुका आणि जमदग्नी ऋषींना परशुराम नावाचा मुलगा होता.त्यांचा जन्म ब्राह्मण कुटुंबात झाल्यामुळे सर्व हिंदू अक्षय तृतीया आणि परशुराम जयंती मोठ्या उत्साहाने साजरे करतात.या दिवशी,त्रेतायुगाच्या प्रारंभी,गंगाजी पृथ्वीवरील सर्वात पवित्र नदी म्हणून प्रतिष्ठित आहे ती स्वर्गातून अवतरली अशी आणखी एक मान्यता आहे. भगीरथने गंगा नदीचा परिचय पृथ्वीवर केला होता.पवित्र नदीच्या पृथ्वीवरील प्रवेशामुळे या दिवसाचे पावित्र्य अधिक वाढले असल्याने हा हिंदूंच्या सर्वात आदरणीय सुट्ट्यांपैकी एक आहे.या दिवशी पूजनीय गंगेत स्नान केल्याने मनुष्याची पापे नष्ट होतात.स्वयंपाकघर आणि स्वयंपाकाची देवी माता अन्नपूर्णा हिने देखील या दिवशी आपला वाढदिवस साजरा केला असे म्हटले जाते.अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी आई अन्नपूर्णेचीही पूजा केली जाते आणि दुकानात साठा ठेवण्यासाठी आईकडून वरदान मागितले जाते.अन्नपूर्णा ही अशी देवता आहे जिच्या उपासनेने अन्न आणि स्वयंपाकाचा दर्जा उंचावतो.दक्षिण प्रांतात हा दिवस वेगळ्या पद्धतीने साजरा केला जातो त्यांनी दावा केला की या दिवशी कुबेर (भगवानांच्या दरबारातील खजिनदार) यांनी शिवपुरम नावाच्या ठिकाणी त्यांची पूजा करून शिवाला प्रसन्न केले होते.कुबेरांच्या तपश्चर्येने प्रसन्न झालेल्या शिवजींनी कुबेरांना अनुग्रहाची विनंती केली.कुबेरांनी लक्ष्मीजींकडे आपली संपत्ती आणि संपत्ती परत मिळवण्यासाठी वरदान मागितले यामुळे शंकरजींनी कुबेरांना लक्ष्मीजींची पूजा करण्यास प्रोत्साहित केले यामुळे आजही अक्षय्य तृतीयेला लक्ष्मीजींचे पूजन केले जाते. लक्ष्मी विष्णूची पत्नी असल्यामुळे लक्ष्मीजींच्या आधी विष्णूची पूजा केली जाते या दिवशी लक्ष्मी यंत्रम,ज्यामध्ये विष्णू,लक्ष्मीजी आणि कुबेर यांचे चित्र देखील आहे दक्षिणेकडे पूजन केले जाते.अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी महर्षी वेदव्यास महाभारत लिहू लागले.महाभारतातील युधिष्ठिराला या दिवशी ‘अक्षयपत्र’ प्राप्त झाले होते.या अक्षय पत्राचा अनोखा विक्री मुद्दा असा होता की तिथे नेहमीच अन्न उपलब्ध होते.युधिष्ठिर आपल्या क्षेत्रातील उपाशी व वंचित नागरिकांना या मडक्याने खाऊ घालत असे या सिद्धांतानुसार या दिवशी केलेल्या दानाचे सत्कर्म देखील अक्षय्य मानले जाते म्हणजे या दिवशी प्राप्त केलेले सत्कर्म कधीही संपत नाही वर्षानुवर्षे ते माणसाला श्रीमंत बनवते.महाभारतात अक्षय्य तृतीयेचे दुसरे आख्यान प्रचलित आहे.या दिवशी दुशासनाने द्रौपदीची वस्त्रे काढून टाकली.श्रीकृष्णाने द्रौपदीला या क्रोधापासून वाचवण्यासाठी कधीही न संपणारी साडी भेट म्हणून दिली होती.अक्षय्य तृतीयेचे कारण आणखी एका विचित्र हिंदू पौराणिक कथेवर आधारित आहे.अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी श्रीकृष्ण लहान असतानाच त्यांचा गरीब मित्र सुदामा त्यांना भेटायला आला.चार तांदळाचे दाणे सुदामाला कृष्णाला अर्पण करायचे होते जे त्याने आपल्या पायाशी ठेवून केले.तथापि सर्वज्ञ देव जो त्याचा मित्र आहे आणि सर्वांचे विचार जाणतो सर्व काही समजतो,सुदामाचे दारिद्र्य दूर केले त्याच्या झोपडीचे राजवाड्यात रूपांतर केले आणि त्याला सर्व सुख-सुविधा उपलब्ध करून दिल्या.अक्षय्य तृतीयेला केलेल्या दानाला तेव्हापासूनच महत्त्व प्राप्त झाले आहे.भारतातील ओडिशामध्ये अक्षय्य तृतीया हा दिवस शेतकऱ्यांसाठी भाग्यवान मानला जातो.या दिवसा पासून या भागातील शेतकरी शेत नांगरण्यास सुरुवात करतात.या दिवशी ओरिसाच्या जगन्नाथपुरी येथून रथयात्रा निघते.अनेक प्रांतांमध्ये या दिवसाचे वेगवेगळे महत्त्व आहे.या दिवशी गणेशजी आणि लक्ष्मीजींची पूजा केल्यानंतर सर्व व्यापाऱ्यांनी त्यांचे खाते (ऑडिट बुक) उघडण्याची बंगालमध्ये परंपरा आहे.येथे, “हलख्ता” म्हणून ओळखले जाते.
अक्षय्य तृतीयेची जैन धर्मियांची श्रद्धा :-
जैन समाज अक्षय्य तृतीयेला हिंदूंप्रमाणेच महत्त्व देतो.हा दिवस जैन धर्मातील मूळ २४ तीर्थंकरांपैकी एक भगवान ऋषभदेव यांच्याशी संबंधित आहे नंतर फक्त ऋषभदेव यांना भगवान आदिनाथ म्हणून प्रसिद्धी मिळाली.साधू ऋषभदेव हे जैन होते त्यांनीच जैन धर्मातील “आहाराचार्य” लोकप्रिय केले जे जैन भिक्षुंना भोजन देण्याची प्रथा आहे.जैन भिक्खू इतर जे देतात ते प्रेमाने खातात ते कधीही स्वतःसाठी अन्न तयार करत नाहीत आणि कोणाकडूनही काही मागितत नाहीत.जैन समाजात अक्षय्य तृतीयेला अतिशय विलोभनीय इतिहास आहे.आपल्या १०१ मुलांना राज्याबद्दल शिकवत असताना ऋषभदेव यांनी भौतिक जगाशी संबंध सोडला त्याने सहा महिने काही न खाता किंवा न पिता उपवास केला त्यानंतर तो बाहेर ध्यानासाठी बसला आणि तो आहारासाठी थांबला.हा जैन साधू पोषणाची वाट पाहू लागला जे लोक ऋषभदेवांना आपला राजा मानत होते त्यांनी त्यांना सोने,चांदी,रत्ने,दागिने,हत्ती,घोडे,वस्त्रे आणि त्यांच्या काही मुलीही दिल्या पण ऋषभदेवांना फक्त चमचाभर अन्न हवे होते त्याला यापैकी कशातही रस नव्हता यामुळे ऋषभदेवांनी एक वर्ष तपश्चर्या केली आणि अखंड व्रत करावे लागले त्यानंतर वर्षभरानंतर राजा श्रेयांश प्रकट झाला.त्यांनी ऋषभदेवचे उपवास तोडले आणि त्यांचे “पूर्व-भाव-स्मरण” (मागील जन्माचे विचार जाणून घेण्याची क्षमता) वापरून त्यांना उसाचा रस पाजला.अक्षय्य तृतीयेचा दिवस होता जैन समाजाने तीर्थंकर ऋषभदेव यांच्या व्रताचे महत्त्व ओळखून त्या काळापासून अक्षय्य तृतीयेला उपवास सुरू ठेवला आहे आणि ऊसाच्या रसाने उपवास सोडला आहे ही पद्धत “पारणा” म्हणून ओळखली जाते.
अक्षय्य तृतीयेची पूजा पद्धत :-
या दिवशी लक्ष्मी आणि भगवान विष्णूची पूजा करणे महत्वाचे आहे.या दिवशी भगवान विष्णूची पूजा केली जाते आणि विष्णूला तांदूळ अर्पण करणे खूप फायदेशीर आहे.विष्णू आणि लक्ष्मीच्या पूजेनंतर त्यांना अन्न आणि तुळशीची पाने अर्पण केली जातात.उदबत्तीच्या साहाय्याने सर्व विधी पूर्ण झाल्यानंतर आरती केली जाते.जेव्हा उन्हाळ्यात आंबे आणि चिंच दिसतात तेव्हा ते भरपूर पीक आणि वर्षभर पावसासाठी देवाला प्रार्थना करतात.या दिवशी केरी (कच्चा आंबा), चिंच आणि गूळ अनेकदा पाण्यात मिसळून मातीच्या भांड्यात देवाला अर्पण केला जातो.
अक्षय्य तृतीयेला काय दान करावे? :-
चांगल्या अर्थाने दिलेली प्रत्येक गोष्ट दान केली पाहिजे असे दिसून येते.या दिवशी तूप,साखर,तृणधान्ये,फळे,भाजीपाला,चिंच,वस्त्र,सोने,चांदी आणि इतर वस्तूंचे दान करण्यास प्रोत्साहन दिले जाते.या दिवशी कोणतेही दान,कितीही माफक असले तरी ते महत्त्वाचे असते.तथापि अक्षय्य तृतीयेला गॅझेट सादर करणे देखील महत्त्वपूर्ण आहे अशी एक मनोरंजक कल्पना आहे.या दिवशी अनेक व्यक्ती पंखे,कुलर इ.चे योगदान देतात खरेतर हा सण उन्हाळ्यात येत असल्याने गिफ्ट कूलिंग गियर प्राप्तकर्त्यांना आणि प्राप्तकर्त्यांना स्वतःला मदत करेल असे मानले जाते.
अक्षय्य तृतीयेचे महत्त्व :-
सर्व शुभ कार्यासाठी आजचा दिवस उत्तम आहे.अक्षय्य तृतीयेचा दिवस विवाहासाठी अत्यंत अनुकूल असल्याचे दिसून येत आहे.या दिवशी होणार्‍या वैवाहिक जीवनातील पती-पत्नीमधील प्रेम कधीही संपत नाही त्याचप्रमाणे या दिवशी दिलेला उदारपणाचा पुण्य कधीही संपत नाही. या दिवशी अनेक मुले जन्माला येण्यासाठी विवाह टिकतात.लग्नाव्यतिरिक्त,उपनयन संस्कार,घराचे उद्घाटन इत्यादी सर्व शुभ कार्ये,नवीन व्यवसाय सुरू करणे आणि नवीन उपक्रमांची सुरुवात करणे देखील भाग्यवान मानले जाते.या दिवशी सोने आणि दागिने खरेदी करणे भाग्यवान आहे असे अनेक लोक मानतात.या दिवशी व्यवसाय किंवा इतर प्रयत्न सुरू केल्याने,व्यक्ती नेहमी प्रगती करतो आणि अनुकूल परिणामांसह त्याची संपत्ती दिवसेंदिवस वाढत जाते.
अक्षय्य तृतीयेची कथा आणि ती श्रवण करण्याचे महत्त्व :-
अक्षय्य तृतीयेला विहित पद्धतीनुसार पूजा करणे आणि कथा ऐकणे अत्यंत उपयुक्त आहे पुराणातही ही कथा लक्षणीय आहे.जो कोणी ही कथा ऐकतो,पूजन करतो,दान करतो आणि त्याप्रमाणे वागतो त्याला विविध प्रकारची सुख,समृद्धी,कीर्ती,वैभव प्राप्त होते.धर्मदास नावाच्या वैश समाजातील एका व्यक्तीला ही संपत्ती आणि कीर्ती प्राप्त करण्यासाठी अक्षय्य तृतीयेचे महत्त्व समजले.धर्मदास फार पूर्वीपासून एका छोट्या गावात कुटुंबासह राहत होते तो खरोखर निराधार होता.आपल्या कुटुंबाचा उदरनिर्वाह करण्याची त्यांना सतत काळजी होती.त्याचे कुटुंब मोठे होते आणि त्यात अनेक लोक सामील होते.धर्मदास हे धर्माभिमानी होते.त्यांनी अक्षय्य तृतीयेला अन्नाशिवाय जाण्याचा विचार केला होता. अक्षय्य तृतीयेच्या पहाटे ते लवकर उठले आणि गंगेत स्नान केले नंतर आरती केली आणि भगवान विष्णूंचा यथोचित सन्मान केला.या दिवशी आपल्या कुवतीनुसार ब्राह्मणांना पाण्याने भरलेली भांडी,पंखे,जव,सत्तू,तांदूळ,मीठ,गहू,गूळ,तूप,दही,सोने आदी वस्तू देवाच्या चरणी ठेऊन सेवा केली जाते.हा सगळा औदार्य पाहून धर्मदास आणि त्यांच्या पत्नीच्या कुटुंबीयांनी त्यांना रोखण्याचा प्रयत्न केला.धर्मदास यांनी हे सर्व चॅरिटीसाठी दिल्यास त्यांच्या कुटुंबाचा उदरनिर्वाह कसा होईल असा सवाल त्यांनी केला.त्यावेळीही धर्मदासांनी आपल्या धर्मादाय कार्यावर आणि चांगल्या कृतींवर लक्ष केंद्रित केले आणि ब्राह्मणांना विविध प्रकारच्या देणग्या दिल्या.ज्या ज्या वेळी त्यांच्या आयुष्यात अक्षय्य तृतीयेची सुदैवी सुट्टी आली त्यावेळी धर्मदासांनी या दिवशी प्रार्थना,भिक्षा आणि इतर दयाळू कृत्यांसाठी विहित प्रक्रिया पाळली त्याच्या वृद्धत्वामुळे किंवा त्याच्या कुटुंबाच्या समस्यांमुळे त्याला त्याच्या उपवासापासून परावृत्त करता आले नाही.या जन्माचे पुण्य फल म्हणून धर्मदासाचा जन्म राजा कुशावती म्हणून झाला.कुशावती ही अत्यंत शाही राजा होती त्याच्या साम्राज्यात कोणत्याही प्रकारचा आनंद,समृद्धी,सोने,दागिने,दगड किंवा स्थावर मालमत्तेची कमतरता नव्हती त्याच्या राजवटीत लोक मोठ्या आनंदात राहत होते.अक्षय्य तृतीयेच्या सकारात्मक परिणामांमुळे राजाला प्रशंसा आणि प्रतिष्ठा मिळाली परंतु तो कधीही लालसा झाला नाही किंवा त्याच्या चांगल्या कृत्यांच्या मार्गापासून भटकला नाही त्यांच्या अक्षय्य तृतीयेचा त्यांना सातत्याने फायदा झाला.ज्याला या अक्षय्य तृतीयेच्या आख्यानाचे महत्त्व समजले आणि विधि व नियमानुसार पूजा व दान केले त्याला अनंत पुण्य आणि प्रतिष्ठा प्राप्त होते तशी देवाने धर्मदासांवर कृपा केली.
