नवरात्रोत्सव विशेष :महाराष्ट्रातील देवीच्या पिठांपैकी साडेतीन शक्तीपीठे दर्शनाचा लाभ घ्या
मीनाक्षी पांडव
पोलीस नायक(मुंबई विभाग प्रमुख)
नवरात्रोत्सव म्हणजे नऊ रात्री आणि नऊ दिवसाचे महत्वाचे व्रत आहे.देवीच्या निरनिराळ्या भव्य आणि तितक्याच सुंदर प्रतिमांचे दर्शन यावेळी घडते.भारतात एकूण ५१ शक्तिपीठे आहेत.महाराष्ट्रात आदिशक्तीची साडेतीन शक्तिपीठे प्रसिद्ध आहेत.नवरात्रोत्सवानिमित्ताने महाराष्ट्रातील साडेतीन शक्तींपीठांचे धार्मिक,ऐतिहासिक महत्त्व,मान्यता,पौराणिक कथा यांविषयी जाणून घ्या…
कोल्हापूरचे महालक्ष्मी मंदिर (अंबाबाईचे देऊळ) हे पुराणात उल्लेखलेल्या १०८ पीठांपैकी व महाराष्ट्रात असलेल्या साडेतीन पीठांपैकी एक आहे.महालक्ष्मीचे देवालय कोणी बांधले याबाबतचे संशोधन परिपूर्ण नाही.हे देवालय शिलाहारापूर्वी करहारक (कर्‍हाड) येथील सिंदवंशी राजाने बांधले असावे असे काही संशोधक म्हणतात.कोल्हापूरचे शिलाहार देवीचे निस्सिम भक्त होते.आपणास देवीचा वरप्रसाद मिळाल्याचे त्यांनी अनेक लेखांत लिहून ठेवले आहे.सातव्या शतकात चालुक्य राजवटीत राजा कर्णदेव याने हे देवालय बांधल्याचा उल्लेखही काही ठिकाणी आढळतो.श्री महालक्ष्मीची मूर्ती दगडी चौथर्‍यावर उभी करण्यात आलेली आहे.मंदिरात घाटी दरवाजा,गरूड मंडप अशी सुंदर नक्षीकाम केलेली ठिकाणे आहेत.गरूड मंडप,सभा मंडप १८४४ ते १८६७ च्या दरम्यान बांधण्यात आला.अश्र्विन नवरात्रात महालक्ष्मीची चांदीची प्रतिमा त्या ठिकाणी तयार करण्यात आलेल्या दगडी चौथर्‍यावर ठेवून तिची पूजा करतात.
माहूर हे देवीच्या साडेतीन पीठांपैकी एक असून येथील पीठाची देवता रेणुकादेवी आहे.रेणुकादेवी तसेच दत्तात्रेय आणि परशुराम यांचीदेखील प्राचीन मंदिरे माहूरगडावर आहेत.साडेतीन शक्तिपीठांपैकी हे एक मूळ जागृत पीठ होय.परशुरामांची माता म्हणूनही रेणुकामातेला ओळखले जाते. महाराष्ट्रातील अनेक परिवारांची ही कुलदेवता आहे.देवीचे मंदिर १३ व्या शतकात देवगिरीच्या यादवकालीन राजाने बांधले आहे असे म्हटले जाते.माहूरच्या गडापासून जवळच ‘रामगड’ हा किल्ला असून,काही कोरीव कामे केलेल्या गुहा आहेत. हे स्थान नांदेड जिल्ह्यात,माहूर तालुक्यात आहे. माहूरगडावरच श्री दत्तात्रयांचा जन्म झाला अशी भाविकांची श्रद्धा आहे.तांदळारूपातल्या मुखाचीच माहूरला पूजा होते. परशुरामाला या डोंगरावर मातेचे दर्शन झाले म्हणून याला ‘मातापूर’ म्हणू लागले.शेजारच्या आंध्रप्रदेशात ‘ऊर’ म्हणजे गाव ते ‘ माऊर ‘ आणि पुढे ‘ माहूर ‘ झाले.
तुळजाभवानी-
साडेतीन शक्तिपीठांपैकी अर्ध्या पीठाचे महत्त्वाचे स्थान म्हणजे सप्तश्रृंगगड होय.सप्तशृंगीदेवीला महाकाली,महालक्ष्मी व महासरस्वतीचे ओंकाररूप समजण्यात येते.शुंभनिशुंभ व महिषासुर या पाशवी शक्तीच्या असुरांचा नाश केल्यावर तप-साधनेसाठी देवीने या गडावर वास्तव्य केले.सह्याद्रीच्या या उंच कड्यास सात शिखरे आहेत.त्यावरून या स्थानाचे नाव सप्तशृंगगड पडले.हे देवीचे मूळ पीठ मानले जाते.देवीची मूर्ती अतिभव्य असून अठरा हातांची आहे.या ठिकाणी नवरात्रात तसेच चैत्र महिन्यात यात्रा भरते.श्री जगदंबेची ५१ शक्तिपीठे भूतलावर आहेत.या शक्तिपीठांपैकी महाकाली,महालक्ष्मी,महासरस्वती या तिन्ही स्थानांचे त्रिगुणात्मक,साक्षात ब्रम्ह स्वरूपिणी धर्मपीठ,ओंकार स्वरूप अधिष्ठान म्हणजे सप्तशृंगगडावरील श्री सप्तशृंगी देवी होय.सप्तशृंगीदेवीबरोबरच गडावर सूर्यकुंड,जलगुंफा,शिवतीर्थ,तांबुलतीर्थ,मार्कण्डेय ऋषींचा मठ, शितकडा आदी महत्त्वाची व पवित्र तीर्थस्थळे आहेत.
