धम्मचक्र प्रवर्तन दिन विशेष -भारतात साजरा केला जाणारा एक प्रमुख बौद्ध सण
धर्मचक्रअनुप्रवर्तन दिन विशेष
धम्मचक्र प्रवर्तन दिन हा भारतात साजरा केला जाणारा एक प्रमुख बौद्ध सण आहे.बौद्ध धर्मीयांद्वारे हा उत्सव दरवर्षी अशोक विजयादशमी आणि १४ ऑक्टोबर रोजी दीक्षाभूमी नागपूर येथे तसेच स्थानिक बौद्ध स्थळांवर साजरा केला जातो.महाराष्ट्रासह देशाच्या विविध भागातील लक्षावधी बौद्ध अनुयायी धर्मचक्र अनुवर्तनदिनी नागपूरला येतात.ह्या उत्सवाची पार्श्वभूमी एक बौद्ध धर्मांतरण सोहळा आहे.अशोक विजयादशमीला १४ ऑक्टोबर १९५६ रोजी दीक्षाभूमी नागपूर येथे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी आपल्या अनुयायांसोबत नवयान बौद्ध धर्मात प्रवेश केला आहे.भारतभूमीत जवळपास लुप्त झालेल्या बौद्ध धम्माचे चक्र डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी गतिमान करत “धम्मचक्र प्रवर्तन”केले तेव्हापासून हा दिवस “धर्मचक्र अनुवर्तन दिन”म्हणुन साजरा केला जातो.इ.स.पू. तिसऱ्या शतकात ज्या दिवशी सम्राट अशोकांनी बौद्ध धम्माची दीक्षा घेतली होती तो दिवस बौद्ध इतिहासात “अशोक विजयादशमी”म्हणून साजरा केला जातो.सम्राट अशोकाने केलेली ही मोठी धम्मक्रांती होती आणि त्यामुळे आंबेडकरांनी अशोक विजयादशमीच्या दिवशी धर्मांतर सोहळा करण्याचे ठरवले व १४ ऑक्टोबर इ.स. १९५६ रोजी नागपूरमध्ये आपल्या लाखो अनुयायांसोबत बौद्ध धर्म स्वीकारला.ती धम्मभूमी सध्या दीक्षाभूमी नावाने ओळखली जाते.डॉ.आंबेडकरांनी बौद्ध धर्म स्वीकारून भारतातून लुप्त झालेल्या बौद्ध धर्माचे पुनरुज्जीवन केले.
चंद्रपूर येथील दीक्षाभूमी हे सुद्धा एक ऐतिहासिक पार्श्वभूमी असलेले ठिकाण आहे. नागपुर येथे धर्मांतर केलेल्या १६ ऑक्टोबर १९५६ रोजी त्यांनी चंद्रपुर येथेही धर्मांतर सोहळा घडवून आणला.ज्यात सुमारे २ ते ३ लक्ष लोकांनी बौद्ध धम्म स्वीकारला होता.त्यामुळे दरवर्षी येथेही धम्मचक्र प्रवर्तन दिन मोठ्या प्रमाणावर साजरा केला जातो, ज्यात देशभरातून आलेले लक्षावधी बौद्ध लोक सहभागी होतात.
औरंगाबाद शहरात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठा जवळ असलेल्या औरंगाबाद लेणी परिसरात धम्मचक्र प्रवर्तन दिन साजरा केला जातो. येथे शहरासह औरंगाबाद जिल्ह्यातील बौद्ध अनुयायी मोठ्या संख्येने येत असतात.धम्म ध्वजारोहण,अन्नदान,रक्तदान, समुपदेशन,पुस्तक प्रदर्शन यासारखे विविध उपक्रम राबवले जातात.धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त बौद्ध लेणी परिसरात विविध कार्यक्रम सुद्धा घेण्यात येतात. सकाळी धम्म ध्वजारोहण कार्यक्रम होतो त्यानंतर भिक्खुंच्या उपस्थितीत महापरित्राण पाठ आणि दुपारी भोजनदान करण्यात येते. देश-विदेशातील भिक्खू संघ धम्म प्रवचन देतात २२ प्रतिज्ञांचे पठण घेतात.तसेच इच्छुक उपासकांना बौद्ध धम्माची दीक्षा देण्यात येते. शहरातील लोकप्रतिनिधी व अधिकारी अभिवादन कार्यक्रमाला उपस्थिती राहतात.बुद्धभीम गीतांचे कार्यक्रम सादर होतात.रक्तदान शिबिर राबवण्यात येतात.दिवसभरात लाखो धम्म उपासक-उपासिकांची अभिवादनासाठी गर्दी होते.’डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा विजय असो’ नमो बुद्धाय,आणि ‘जय भीम’चा जयघोष केला जातो.धम्मचक्र प्रवर्तनदिनानिमित्त विद्यापीठ आणि बौद्ध लेणी परिसरात पुस्तकांचे अनेक स्टॉल थाटण्यात येतात.
अकोला जिल्ह्यात सन १९८७ पासून धम्मचक्र प्रवर्तन दिन सोहळा सार्वजनिक पातळीवर सुरू आहे.या सोहळ्याचे नेतृत्व दरवर्षी प्रकाश आंबेडकर हे करत असतात.या दिवशी विशाल मिरवणूक,आखाडे,लेझीम पथके,आकर्षक देखावे,विविध झाक्या,हजारों बौद्धांचा सहभाग, भारतीय बौद्ध महासभेचे शिस्तबद्ध आयोजन,आणि जाहीर सभा असा दरवर्षीचा शिरस्ता असतो.अकोला क्रिकेट क्लब मैदानावर ९ ऑक्टोबर २०१९ रोजी ६३वा धम्म मेळावा आयोजित केला गेला होता.
नागपूर च्या धम्म सोहळ्याचा कार्यक्रम होऊन अनेक अनुयायी बुलढाणा,वाशीम व मराठवाडा भागात परत जाताना अकोला रेल्वे स्टेशनवर मुक्कामी असत कारण त्याकाळी फार दळणवळणाची साधने नव्हती.या अनुयायांना राहण्याची सोय होईल या प्राथमिक उद्देशाने सन १९८६ साली पहिला धम्मचक्र प्रवर्तन दिनाचा कार्यक्रम अशोक वाटिके समोरील मैदान पोस्ट ऑफीस मागे संपन्न झाला.नागपूर नंतर संपूर्ण महाराष्ट्रात साजरा होणारा हा भव्य सोहळा ठरला आहे.वसंत देसाई स्टेडीयम वर अनेक वर्षे हा कार्यक्रम झाला मात्र आता मागील दहा वर्षापेक्षा अधिक कालावधीपासून अकोला क्रिकेट क्लब मैदानावर हा सोहळा संपन्न होत आहे.
